ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
ΑΙΓΑΙΟΥ
ΟΜΑΔΑ
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΑΓΙΟΥ
ΚΗΡΥΚΟΥ Σχολ.
Έτος 2005-2006
«Το ζωντανό
νερό:
πηγή ζωής και
παράγοντας
κοινωνικής
συνοχής.
Οι πηγές του
Δήμου Αγίου
Κηρύκου και η
λαογραφία τους»
Το θέμα του
φετινού
προγράμματος
Περιβαλλοντι-κής
Εκπαίδευσης
του Γυμνασίου
Αγίου Κηρύκου
είναι τα
πηγαία ύδατα
της περιοχής
του Δήμου
Αγίου Κηρύκου
και η
σπουδαιότητά
τους ως πηγή
ζωής αλλά και ως
παράγοντας
κοινωνικής
συνοχής των
ανθρώπινων
οικισμών που αναπτύσσονται
γύρω από αυτές.
Αφορμή για την
επιλογή αυτού
του θέματος
έδωσε από τη
μία το γεγονός ότι
το έτος 2006 είναι
αφιερωμένο στο
Νερό και στη
σημασία του
και από την
άλλη η
παρατήρηση ότι
στην περιοχή
του Δήμου μας
υπάρχουν
πολλές πηγές
με ποικίλες
ιδιότητες
(ραδιούχα,
μεταλλικά,
θειούχα κ.ά.
ύδατα). Πρόθεση
επομένως του
φετινού
προγράμματος
ήταν να
καταστεί σαφής
η σπουδαιότητα
των πηγαίων
υδάτων για τη
δημιουργία
μικρο-οικοσυστημάτων
–τα οποία με τη
σειρά τους
συναπαρτίζουν
το οικοσύστημα
του νησιού-
καθώς και η
άρρηκτη σχέση
του ανθρώπου
της περιοχής
με το φυσικό
υδάτινο
πλούτο, όπως
αυτή αποτυπώνεται
μέσα από
λαογραφικά και
ιστορικά στοιχεία.
Τέλος,
βαρύτητα
δόθηκε στην
ευαισθητοποίηση
των μελών της
ομάδας στα
ζητήματα
έλλογης διαχείρισης
του πηγαίου
υδάτινου
πλούτου της
περιοχής και
προστασίας των
πηγών.
Στη
φετινή ομάδα
της Π.Ε.
συμμετείχαν 25 μαθητές
της Γ΄ τάξης, οι
οποίοι
εργάστηκαν με
την καθοδήγηση
3 καθηγητών
του Σχολείου.
Τα μέλη της
ομάδας συνέλεξαν
στοιχεία για
την αξία των
πηγών και τις
ιδιότητές
τους,
συγκέντρωσαν
τα ονόματά
τους και
αναζήτησαν την
ετυμολογία
τους,
επισκέφθηκαν αρκετές
από τις πηγές
και τις
βιντεοσκόπησαν,
εντόπισαν
μορφές ζωής
(χλωρίδα,
πανίδα) που
υπάρχουν γύρω
από τις πηγές
και τέλος
κατέγραψαν
προφορικές
παραδόσεις,
λαογραφικά και
ιστορικά
στοιχεία που
σχετίζονται με
το πηγαίο ύδωρ
και την
αξιοποίησή του
από τους
ανθρώπους
παλαιότερων
εποχών.
Σχηματισμός
των πηγών
Η
τοπογραφική
διαμόρφωση, η
γεωλογική
κατασκευή και
η τεκτονική
της Ικαρίας
δίνουν
αξιόλογες υδροφορίες.
Υπάρχει
πληθώρα
ρεμάτων και
χειμάρρων που
διασχίζουν το
νησί με
διεύθυνση
βόρεια, νότια
(κάθετα στη
ραχοκοκαλιά
του Αθέρα).
Επίσης η φύση
των πετρωμάτων,
τα οποία είναι
περατά
(μάρμαρα και
δολομίτες
έντονα
διαρρηγμένα)
και
περιβάλλονται
από αδιαπέρατα,
δίνουν
αξιόλογες
πηγές στο
βόρειο και στο
νότιο τμήμα
του νησιού. Τα
πετρώματα της
περιοχής,
γνεύσιοι και
γρανίτες,
θεωρούνται
στεγανά πετρώματα,
τα δε
αποσαθρωμένα,
που βρίσκονται
στην
επιφάνεια,
θεωρούνται
υδροπερατά.
Μεταξύ των υδροπερατών
πετρωμάτων
συγκαταλέγονται
φυσικά και τα
προϊόντα
αποσάθρωσης
και διάβρωσης
των γρανιτικών
και γνευσιακών
πετρωμάτων, τα
οποία έχουν
αποτεθεί στα
χαμηλά τμήματα
της περιοχής.
Κατεξοχήν
υδροπερατά
είναι ακόμη τα
μάρμαρα της
περιοχής του Δ.
Αγ. Κηρύκου κυρίως
χάρις στα
πολλά ρήγματα
και την
προχωρημένη
καρστοποίηση
(σπηλιές), που
παρουσιάζουν.
Από
υδρολογικής λοιπόν
άποψης στην
περιοχή του
Δήμου μας
υπάρχουν πολλοί
υδροφόροι
ορίζοντες,
όπου
αναβλύζουν
πάμπολλες
πηγές, μικρές
και μεγάλες,
από την
περιοχή Πούντας-Πλαγιάς,
έως τον Φάρο, το
Περδίκι και το
Μηλιωπό.
Χλωρίδα
και πανίδα
Στο
δρόμο του το
νερό από την
πηγή μέχρι τη
θάλασσα πλάθει
εδώ και αιώνες
με μεγάλη
υπομονή και
φαντασία
μικρούς
παραδείσους
διαμορφώνοντας
το ζωτικό
περιβάλλον
ανθρώπων,
φυτών και ζώων.
Στις πηγές της
περιοχής
συναντήσαμε
πλούσια χλωρίδα
(πλατάνια,
αροδάφνες,
κολοκάσια,
λυγαριές,
φτέρες, βούρλα,
καλάμια,
ψαθούρια,
δυόσμο κ.ά.) και
πανίδα (βάτραχους,
λιβελούλες,
αράχνες, χέλια,
καβούρια, βδέλλες,
πουλιά κ.ά.)
Η
λαογραφία του
νερού
Το
νερό αποτέλεσε
πάντοτε
παράγοντα
κοινωνικής
συνοχής των
ανθρώπων της
περιοχής. Γύρω
από τις πηγές
αναπτύχθηκαν
οικισμοί, στα
επίπεδα εδάφη
γύρω από τις
πηγές λάμβαναν
χώρα τα
πανηγύρια, οι
πηγές ήταν ο
τόπος
συνάντησης των
γυναικών του
χωριού για την
εβδομαδιαία
καθιερωμένη
πλύση των
ρούχων, οι
πηγές αποτελούσαν
σημεία
γεωγραφικής
αναφοράς των
κατοίκων, ο υδάτινος
θησαυρός τους
συχνά
κληροδοτούνταν
από γενιά σε
γενιά κάθε
οικογένειας
και προκαλούσε
κἀποιες
φορές έριδες
και
παρεξηγήσεις.
Κάθε πηγή είχε
τις Καλομοίρες
της και μέσα
στο νερό της
κρυβόταν το
Καλό Στοιχειό
της, που οι
κάτοικοι
αντιμετώπιζαν
με σεβασμό. Τη
νύχτα το Καλό
του Νερού κάθε
πηγής και γηστέρνας
αναπαυόταν και
δεν έπρεπε να
ενοχληθεί. Οι
γεροντότεροι
διηγούνταν
στους
νεότερους
ιστορίες όπου
το Στοιχειό
ξύπνησε από
κάποιον
απρόσεκτο
χωρικό και τον
έτρεψε σε φυγή
τιμωρώντας τον
έτσι για την αποκοτιά.
Το
χαρακτηριστικότερο
έθιμο που
συνδέεται με
το νερό και
αποδεικνύει
την κοινωνική
διάσταση του νερού
είναι αυτό του
Κλήδονα, έθιμο
το οποίο απαντούμε
και σε πολλά
άλλα μέρη της
Ελλάδος.
Παραμονή του
Αη-Γιαννιού (24 Ιουνίου)
τρία κορίτσια
του χωριού
ανύπαντρα «έκλεβαν» το νερό από 3 πηγές του
χωριού. Στη
συνέχεια
αμίλητες το
έφερναν στο
σπίτι που θα το
φιλοξενούσε
εκείνο το
βράδυ. Μέσα στο
δοχείο έριχναν
αντικείμενα,
ένα για τον
καθένα και
σημείωναν σε
έναν τετράδιο
σε ποιον ανήκε.
Στη συνέχεια σκέπαζαν
το δοχείο (το «κλείδωναν») και το
άφηναν στην
αυλή, κάτω από
τα άστρα. Την
επομένη όλοι
οι χωριανοί
συγκεντρώνονταν
γύρω από το δοχείο.
Άνοιγαν τον κλήδονα,
έλεγαν ένα
δίστιχο ή
τρίστιχο με
προφητικό
περιεχόμενο
και τραβούσαν
ένα
αντικείμενο. Η
προφητεία
αφορούσε τότε
το άτομο στο
οποίο ανήκε το
αντικείμενο
αυτό.